شکل زمین مانند یک کرهاست با این تفاوت که بر روی دو قطب آن و در راستای محور میان آن دو، دچار پهن شدگی و در گرداگرد استوا دچار بیرون زدگی شدهاست (شکم دادهاست). ۶۶ این بیرون زدگی در ناحیهٔ استوا، به دلیل گردش زمین بوجود آمدهاست و باعث ایجاد اختلاف ۴۳ کیلومتری میان قطر زمین در مدار استوایی و قطر آن میان دو قطب شدهاست.
آب و هوا
تصویربرداری ماهوارهای ناسا از پوشش ابری زمین
نوشتار اصلی: آب و هوا و اقلیم
هواکرهٔ زمین دارای مرز روشنی نیست. کمکم نازک و نازکتر میشود تا آن که در پایان در فضای بیرونی ناپدید میگردد. سه-چهارم جرم هواکره در ۱۱ کیلومتر نخست از سطح زمین جای گرفتهاست. پایینترین لایهٔ آن گشتسپهر نام دارد. انرژی آمده از سوی خورشید باعث گرم شدن این لایه و سطح زیرین آن و درنتیجه پراکنده گشتن هوا میگردد، آنگاه لایهٔ هوای با چگالی کمتر بالا میرود و جای آن را لایهٔ سردتر که چگالی بیشتری دارد، پُر میکند. نتیجهٔ این فرایند چرخهٔ هواکره است که باعث پخش شدن انرژی گرمایی در زمین میشود. ۱۰۳
نخستین چرخههای هواکرهای از دستههایی از باد بسامانها در منطقهٔ استوایی، پایینتر از عرض جغرافیایی °۳۰ و بادهای بیشوز در عرض جغرافیایی میانی که خود عبارت است از منطقهٔ میان °۳۰ و °۶۰ ساخته شده بود. ۱۰۴ همچنین جریانهای اقیانوسی عاملهای مهمی در چگونگی آب و هوا دارند، بویژه گردش دماشوری که انرژی گرمایی بدست آمده از منطقهٔ اقیانوسی استوایی را میان منطقههای قطبی بخش میکند. ۱۰۵
بخار آبی که در سطح زمین پدید آمدهاست چون دمای بالاتری دارد به کمک جریانهای هوا به بالا میرود. این بخار آب متراکم میشود و به صورت بارندگی به زمین باز میگردد. ۱۰۳ بیشتر آب بدست آمده به کمک رودخانهها به سوی زمینهای پست تر رانده میشود و بیشتر رودخانهها آب را به اقیانوسها و دریاها باز میگردانند و برخی آن را در دریاچه جمعآوری میکنند. چرخهٔ آب ساز و کاری حیاتی برای ادامهٔ زندگی در زمین است و البته عامل مهمی در فرسایش سطح زمین در طول دورههای زمینشناسی بودهاست. بارندگی در زمین میتواند بسیار گسترده باشد در بعضی منطقهها بهاندازهٔ چند متر در سال باران میبارد و در برخی دیگر کمتر از یک میلیمتر در سال. چرخهٔ هواکرهای، پستی بلندیهای زمین و تفاوت دما همگی از عاملهاییاند که در میانگین بارندگی در هر منطقه تأثیر میگذارند. ۱۰۶
هواکُرهٔ بالایی
در این منظره بخشی از ماه زیر هواکُرهٔ زمین پنهان شده و بخشی به صورت تغییر شکل یافته دیده میشود. نگاره از ناسا
نوشتار اصلی: فضای بیرونی
در بالای تروپوسفر، معمولاً هواکره به بخشهای استراتوسفر، مزوسفر و ترموسفر تقسیم میشود. ۱۰۲ هر لایه یک بازهٔ مربوط به خود دارد که در آن دما نسبت به ارتفاع تغییر میکند. فراتر از همهٔ اینها لایهٔ اگزوسفر جای دارد که آن قدر نازک میشود تا به مغناطکره برسد. جایی که میدان مغناطیسی زمین با بادهای خورشیدی اندرکنش دارد. ۱۰۷
انرژی گرمایی باعث میشود برخی از مولکولها که در بالاترین لایهٔ هواکرهٔ زمیناند سرعتشان افزایش یابد تا به جایی برسد که بتوانند از پوشش گرانش زمین بگریزند و به فضا روند. این پدیدهٔ نشت هواکره به فضا، به آرامی ولی پایدار روی میدهد. چون مولکولهای آزاد هیدروژن وزن مولکولی کمی دارند و میتوانند آسان تر از دیگران به سرعت گریز نزدیک شوند و به بیرون از هواکره نشت کنند. ۱۰۸ پدیدهٔ نشت هیدروژن، زمین را به این سو هُل داده، که از یک سیارهٔ کاهنده به یک سیارهٔ اکساینده دگرگون شود. پدیدهٔ نورساخت سرچشمهٔ اکسیژن آزاد است. اما عاملهای کاهنده مانند هیدروژن خود پیششرط مورد نیاز برای گسترش و انباشته شدن اکسیژن در هواکرهاند. ۱۰۹ بنابراین توان هیدروژن در گریز از هواکرهٔ زمین بر طبیعت زندگی پدید آمده در این سیاره تاثیر گذاشتهاست. ۱۱۰ در سیارهٔ سرشار از اکسیژنی که امروز ما داریم بیشتر هیدروژن پیش از آنکه بتواند از زمین بگریزد به آب تبدیل شدهاست. بجای آن بیشتر کمبود هیدروژن با متلاشی شدن مولکولهایی مانند متان جبران میشود. ۱۱۱
گرم شدن زمین
همسنجی سیارههای سامانهٔ خورشیدی با تعدادی از ستارههای مشهور:
الف:
زمین (۴) > ناهید (۳) > مریخ (۲) > تیر (۱)
ب:
مشتری (۸) > زحل (۷) > اورانوس(۶) > نپتون (۵) > زمین (بدون شماره)
پ:
شباهنگ (۱۱) > خورشید (۱۰) > ولف ۳۵۹ (۹) > مشتری (بدون شماره)
ت:
دبران (۱۴) > نگهبان شمال (۱۳) > رأس پیکر پسین (۱۲) > شباهنگ (بدون شماره)
ث:
ابطالجوزا (۱۷) >قلب عقرب (۱۶) > پای شکارچی (۱۵) > دبران (بدون شماره)
ج:
ویوای سگ بزرگ (۲۰) >ویوی قیفاووس (۱۹) > مو قیفاووس (۱۸) > ابطالجوزا (بدون شماره)
گازهای اصلی تشکیل دهنده اتمسفر زمین، یعنی نیتروژن و اکسیژن، گاز گلخانهای نیستند. دلیل آن این است که گازهای دواتمی مانند این دو، اشعه فروسرخ را نه جذب و نه تابش میکنند. دیاکسید کربن گاز گلخانهای اصلی در اتمسفر است. برای اعصار متمادی درصد آن در جو پایدار مانده است، اما متأسفانه سوختن سوختهای فسیلی (که دارای کربن ذخیره شده هستند) به سرعت در حال افزایش دیاکسید کربن است که به طور قطع بیشترین سهم را در این حقیقت که دمای زمین درحال بالا رفتن است، دارد - پدیدهای موسوم به گرم شدن زمین.
بخار آب یکی از گازهای گلخانهای است که عملاً بیشترین سهم را در اثر گلخانهای دارد، یعنی چیزی بین ۳۶٪ تا ۶۶٪. مقدار بخار آب موجود در هوا از جایی به جای دیگر تفاوت چشمگیر دارد، اما در کل، فعالیت انسان بر میزان غلظت آن تأثیر مستقیم ندارد (مگر در جاهایی مثل زمینهای آبیاری شده) و اثرات آن بر آب و هوای زمین ثابت ماندهاست.
هم اکنون مقدار دو گاز گلخانهای دیگر هم در حال افزایش است:
توانایی حفظ حرارت در متان ۲۰ برابر دیاکسید کربن است. ما هر ساله ۵۰۰ میلیون تن متان به جو اضافه میکنیم. این کار از طریق پرورش دام، معادن زغالسنگ، کندوکاو برای نفت و گاز طبیعی، مزارع برنج و پوسیدگی زباله در محل انباشت آن صورت میگیرد.
هرساله بین ۷ تا ۱۳ میلیون تن اکسید نیتروژن، ناشی از کودهای نیتروژنی، فضولات حیوانی و انسانی و اگزوز خودروها، به جو وارد میشود.
بیش از دو درجه افزایش در دمای متوسط زمین میتواند عواقب بسیار زیانباری برای نسل بشر به بار آورد و به همین دلیل موضوع با جدیت در حال پیگیری است. ۱۱۲
میدان مغناطیسی
نمایی از میدان مغناطیسی زمین. در این نگاره بادهای خورشیدی از چپ به راست میوزد.
نوشتار اصلی: میدان مغناطیسی زمین
میدان مغناطیسی زمین بیشتر مانند یک دوقطبی مغناطیسی بزرگ است که میتوان گفت قطبهای آن بر روی قطبهای جغرافیایی این سیاره افتادهاست. در کمربند یا خط استوای میدان مغناطیسی شدت میدان مغناطیسی در سطح زمین به ۳٫۰۵ × ۱۰−۵ تسلا و گشتاور مغناطیسی آن به ۷٫۹۱ × ۱۰۱۵ تسلا. مترمکعب میرسد. ۱۱۳ بر پایهٔ نظریهٔ دینامو، این میدان در منطقهٔ هستهٔ بیرونی که مایع است ساخته شدهاست. در هستهٔ بیرونی گرمای زیاد و رسانش گرمایی باعث جابجایی مواد رسانای درون آن میشود که این پدیده خود باعث پدید آمدن جریانهای الکتریکی و از آن میدان مغناطیسی زمین میگردد. جابجایی مواد در هستهٔ بیرونی با هرج و مرج همراهاست و باعث میشود که قطبهای میدان مغناطیسی در بازههای زمانی گوناگون جابجاییهایی داشته باشد. از این رو در بازههای زمانی چند میلیون سال باید چشم به راه چند بار جابجایی در محل قطبهای مغناطیسی زمین باشیم. برای نمونه، تازه ترین جابجایی دو قطب در ۷۰۰٬۰۰۰ سال پیش رخ دادهاست. ۱۱۴ ۱۱۵
میدان مغناطیسی زمین، در گِرداگرد آن مغناطکره را پدید آوردهاست. مغناطکره راستای وزش بادهای خورشیدی را کج میکند و نمیگذارد که به زمین برسند. ناحیهٔ شوک تعظیم، جایی که بادهای خورشیدی در برخورد با میدان مغناطیسی زمین ناگهان سرعت خود را از دست میدهند، در فاصلهای بهاندازهٔ ۱۳ برابر شعاع زمین جای دارد. برخورد میان بادهای خورشیدی و میدان مغناطیسی کمربند وان آلن را میسازد. یک جفت منطقهٔ هم مرکز چنبره مانند که جایگاه ذرات باردار پرانرژی است. هنگامی که پلاسما وارد هواکرهٔ زمین در منطقهٔ قطبی میشود، شفق قطبی را پدید میآورد. ۱۱۶
حرکات چندگانه زمین
حرکت انتقالی زمین به دور خورشید
حرکت انتقالی زمین که واحد سال نجومی نیز میباشد یکدور کامل زمین در مدار خود نسبت به یک ستاره ثابت، پیرامون خورشید است که مقدار آن ۳۶۵٫۲۵۶۴ شبانهروز معادل ۳۶۵ شبانهروز و ۶ ساعت و ۹ دقیقه و ۱۰ ثانیهاست. ۱۱۷
سرعت این حرکت زمین در مدار خود به دور خورشید یکسان نیست و در نزدیکی خورشید (هنگام حضیض) بیشترین سرعت و در فاصله دورتر خورشید (هنگام اوج) کمترین سرعت را دارد؛ و میانگین سرعت آن ۳۰ کیلومتر بر ثانیهاست. با تعدیل محاسبه این حرکت نسبت به نقطه اعتدال، سال اعتدالی بدست میآید که ۲۰ دقیقه از سال نجومی و گردش انتقالی زمین کمتر است و در گاهشماری کاربرد دارد. با توجه به انحراف مدار انتقالی زمین نسبت به صفحه استوا، در یک دور حرکت انتقالی، میل زمین نسبت به خورشید و متقابل زاویه تابش خورشید در روزهای سال متغیر خواهد بود و موجب تغییر نسبت ساعات شب به روز و تغییرات گسترده و تدریجی سالانه آب و هوایی و دما بر کره زمین خواهد شد؛ که این تغییرات اقلیمی در چهار مرحله زمانی تقریباً مساوی بعنوان فصول چهارگانه در زمین نمایان میشود. حرکت انتقالی همچنین موجب تغییر ظاهری چهرهٔ سالانه آسمان شب میباشد.
حرکت وضعی
نوشتار اصلی: حرکت وضعی زمین
حرکت وضعی زمین چرخشی است که زمین به دور خود انجام میدهد که این چرخش به سمت خاور است. زمین به دور محور شمالی و جنوبیاش در خلاف حرکت عقربههای ساعت میچرخد و دوران کامل آن، ۲۳ ساعت و ۵۶ دقیقه و ۴ ثانیه طول میکشد. از قاطعترین آزمایشهایی که اثبات میکند زمین حول محورش در گردش است، آزمایش آونگ فوکو است که در این آزمایش، چرخش زمین بهطور مستقیم مشاهده میشود. ۱۱۸
حرکت رقص محور
این حرکت بسیار کمتر است بنابراین تنها یک لرزش سینوسی در مدار زمین ایجاد میکند؛ که دلیل این امر جاذبه و چرخش ماه به دور زمین است.
مدار ماه نسبت به دائرةالبروج کج است؛ در نتیجه، صفحهٔ مداری آن دارای حرکت تقدیمی میباشد. یک چرخش، ۱۸/۶ سال طول میکشد و اختلالی با همین دوره تناوب در حرکت تقدیمی زمین ایجاد میکند. این اثر، معروف به رقص محوری، طول دائرةالبروجی را همراه با کجی دائرةالبروج تغییر میدهد. در اینجا محاسبات بسیار پیچیدهتر است؛ اما خوشبختانه اختلالات ناشی از رقص محوری نسبتاً کوچک میباشد؛ یعنی تنها کسری از یک دقیقه قوسی. ۱۱۹
سرعت حرکت محوری زمین به دور خود
نمای زمین از کره ماه که در ۲۴ دسامبر ۱۹۶۸ بوسیله ویلیام بیل اندرس در سفر آپولو ۸ عکسبرداری شدهاست.
سطح زمین با سرعت ۴۰۰۰۰ کیلومتر در شبانه روز حرکت میکند. این سرعت برابر با ۱۰۴۰ مایل بر ساعت یا ۱۶۷۰ کیلومتر بر ساعت است. (تقریباً نیم کیلومتر بر ثانیه) اندازه این سرعت از تقسیم محیط زمین در خط استوا بدست میآید. (حدود ۲۴۹۰۰ مایل یا ۴۰۰۷۰ کیلومتر) بر تعداد ساعات شبانه روز (۲۴) به دست میاید. با توجه به این که محیط زمین در قطبین به صفر نزدیک میشود، هنگامی که به سمت یکی از دو قطب حرکت میکنید. این سرعت تقریباً به صفر کاهش مییابد.
حرکت تقدیمی
نوشتار اصلی: حرکت تقدیمی
حرکت تقدیمی حرکتی است که به موجب خم بودن محور زمین نسبت به مدار خود ایجاد میشود و در نتیجهٔ کشش گرانشی خورشید، ماه و سیارهها بر برآمدگی استوای زمین بهوجود میآید. این حرکت موجب میشود که نقاط اعتدال در میان صورتهای فلکی به سمت مغرب حرکت کنند. محور چرخش زمین، مخروطی را طی ۲۵۷۶۵ سال طی میکند. در حال حاضر محور چرخشی زمین تقریباً در امتداد ستاره قطبی است ولی بهدلیل این حرکت چند هزار سال دیگر نمیتوان از این ستاره بهعنوان ستارهٔ قطبی استفاده کرد. ۱۲۰
چرخش زمین به دور خودش
نوشتار اصلی: حرکت وضعی زمین
دورهٔ چرخش زمین نسبت به خورشید (میانگین روز خورشیدی) ۸۶٬۴۰۰ ثانیهاست (درست تر آن ۸۶٬۴۰۰٫۰۰۲۵ ثانیه در دستگاه SI است). امروزه یک روز زمین کمی بلندتر از یک روز در سدهٔ ۱۹ میلادی است این به دلیل شتاب جزر و مدی است که هر روز بهاندازهٔ ۰ تا ۲ میلی ثانیه از گذشته بلندتر شدهاست.
